Izabela Kucharska
Zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego
Patogeny wielooporne w Polsce. Aktualna sytuacja epidemiologiczna.
Sytuację prawną w Polsce w zakresie nadzoru epidemiologicznego nad zakażeniami szpitalnymi i drobnoustrojami alarmowymi regulują przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi[1]. Obowiązek raportowania występowania drobnoustrojów lekoopornych, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 r. w sprawie listy czynników alarmowych, rejestrów zakażeń szpitalnych i czynników alarmowych oraz raportów o bieżącej sytuacji epidemiologicznej szpitala[2], jest jednym z elementów funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych zaś zaniechanie realizacji tego obowiązku zagrożone jest odpowiedzialnością karną zgodnie z art. 50 pkt 3) ww. ustawy.
Wykorzystanie diagnostyki mikrobiologicznej jest elementem kluczowym w nadzorze nad zapobieganiem oraz zwalczaniem zakażeń w podmiotach wykonujących działalność leczniczą.
W 2020 roku wykazano łącznie 7 116 861 hospitalizacji. Wykonano 4 243 317 badań mikrobiologicznych, co daje średnią liczbę 20,6 badań/łóżko/rok (59,62 badań mikrobiologicznych / 100 pacjentów) oraz 726 342 posiewów krwi (10,21 posiewów / 100 pacjentów). Na jednego pacjenta w 2020 r. przypadało 0,6 badania mikrobiologicznego. Najwięcej badań mikrobiologicznych na łóżko, na rok, wykonano w województwach: małopolskim (27,08), mazowieckim (26,17) oraz świętokrzyskim (25,57). Najwyższe wskaźniki w zakresie diagnostyki mikrobiologicznej w 2020 rok stwierdzono w oddziałach Intensywnej Opieki i Intensywnej Terapii zarówno w oddziałach dla dorosłych (147,3 badań/łóżko/rok; 5,5 badań/na pacjenta/rok), jak i dla dzieci ( 96,7 badań/łóżko/rok; 3,9 badań/na pacjenta/rok) oraz transplantologicznych (104,7 badań/łóżko/rok;
3,4 badań/ na pacjenta/rok).
W 2020 roku zapadalność na zakażenia w przeliczeniu na 1000 hospitalizacji zmniejszyła się w porównaniu do roku 2019 (14,98) i wyniosła – 14,19. Największą zapadalność w przeliczeniu na 1000 hospitalizacji odnotowano w oddziałach Intensywnej Opieki i Intensywnej Terapii dla dorosłych oraz dzieci jak również w oddziałach oparzeniowych, transplantologicznych oraz zakaźnych.
Zakażenia czynnikami alarmowymi wykazano w 2020 r. u 100 935 pacjentów. 48 550 zakażeń wykryto do 72 godzin od chwili przyjęcia do szpitala, co stanowi 48,10 % wszystkich zakażeń wywołanych czynnikami alarmowymi. Najwyższą zapadalność w przeliczeniu na 1000 hospitalizacji, stwierdzono w przypadku zakażeń wywołanych przez bakterie: Klebsiella species ESBL, Clostridioides difficile, Escherichia coli ESBL oraz Acinetobacter baumannii.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa kierownicy podmiotów leczniczych są obowiązani do przekazywania Państwowemu Inspektorowi Sanitarnemu także raportów dotyczących podejrzenia lub stwierdzenia wystąpienia ogniska epidemicznego oraz zakończenia czynności w ognisku (raporty: wstępny i końcowy). Przekazane z podmiotów leczniczych dane poddawane są analizie na poziomie podmiotu, powiatu, województwa i kraju. Zagadnienia dotyczące sytuacji epidemiologicznej, w tym ogniska zakażeń w polskich szpitalach, publikowane są corocznie w Raporcie – Stan Sanitarny Kraju.
Od kilkunastu lat obserwuje się tendencję wzrostową zgłaszalności liczby ognisk zakażeń szpitalnych. W roku 2020 zgłoszono 2800 ognisk zakażeń, co stanowi 50% wszystkich zgłoszonych ognisk na przestrzeni ostatnich 14 lat. Wzrost liczby zgłoszonych ognisk zakażeń szpitalnych odnotowano we wszystkich województwach. Największą zgłaszalność (70%) zarejestrowano ze szpitali powiatowych. 76,7% podmiotów leczniczych wykazującychogniska posiadało co najmniej jeden certyfikat ISO lub CMJ.
Najczęstszym czynnikiem etiologicznym ognisk zakażeń był SARS-CoV-2. Zgłoszono 2265 ognisk wywołanych tym koronawirusem, co stanowiło 81% wszystkich zgłoszonych ognisk zakażeń. 25,5% ognisk SARS-CoV-2 dotyczyło zakażeń wyłącznie wśród personelu. W 535 ogniskach najczęstszymi czynnikami etiologicznym były bakterie: Clostridioides difficile (41,1% z 535 ognisk) i Klebsiella pneumoniae (21%). Odnotowano również wzrost liczby ognisk epidemicznych wywołanych przez Pseudomonas aeruginosa oraz Enterococcus faecium VRE.
Podobnie jak w latach ubiegłych, w roku 2020 zespoły kontroli zakażeń szpitalnych,
konsultowały z pracownikami Państwowej Inspekcji Sanitarnej kierunek podejmowanych działań, w celu zwiększenia efektywności działań przeciwepidemicznych w szpitalach.